Historia Parafii

W źródłach określano miejscowość: 1325 r. – Sczuka, 1414 r. – Hecht, 1507 r. – Sczuka. Badania archeologiczne ujawniły w tym miejscu grodzisko wczesnośredniowieczne. W dokumentach spotykamy po raz pierwszy nazwy tej osady w 1325 r. Administracyjnie Szczuka należała w średniowieczu do komturstwa brodnickiego (1414), następnie do starostwa brodnickiego (1507 r.), a od 1570 r. do powiatu michałowskiego. Pod jurysdykcją biskupów płockich pozostawała do 1821 r. Parafię założyli Krzyżacy w I połowie XIV w. W tym samym czasie rozpoczęto budowę kościoła. Po raz pierwszy wspomniana w dokumentach w 1414 r., przy okazji szacowania strat po wojnie polsko-krzyżackiej. Mimo zależności politycznej od Zakonu, ten płacił biskupowi płockiemu czynsz w wysokości czterech grzywien z wsi tytułem dziesięciny, w 1507 r. jako własciciela wymieniono Józefa Księskiego, który otrzymał dobra szczuckie od króla jako zastaw. W 1618 r. wizytacja biskupia wymieniła jako patronów kościoła: św. Wita i Modesta, Fabiana, Sebastiana, natomiast późniejsza z 1763 r. mówi jeszcze o Wszystkich Świętych. W 1867 r. w skład parafii wchodziły miejscowości Szczuka, folwark Szymkowo, Koziróg oraz dwie filie w Cielętach (do 1925 r.) i Gorczenicy (do 1933 r.). Parafia liczyła 2096 wiernych. W 1821 r. została przyłączona do diecezji chełmińskiej z całym dekanatem górznieńskim. Szkoły powszechne znajdowały się w Szczuce, Gorczenicy, Kominach, Moczydłach, Szymkowie. W 1928 r. parafia liczyła 1803 katolików i 94 ewangelików.

Kościół parafialny:

Parafię założyli Krzyżacy w I połowie XIV w. Do 1821 r. należała ona do diecezji płockiej. W 1822 r. kościół został powiększony o prezbiterium wraz zakrystią. Kościół gotycki, orientowany. Murowany z kamienia polnego z użyciem cegły w obramieniu portalu w ścianie południowej, częściowo w prezbiterium i górnych kondygnacjach wieży. Prezbiterium, zakrystia oraz wyższe kondygnacje wieży otynkowane. Zakrystia i prezbiterium wzniesione na kamiennej podmurówce z rolką ceglaną jako warstwa wyrównującą. Korpus założony na planie prostokąta, z węższym prezbiterium oraz zakrystią przy jego południowej ścianie. Wieża niemal do połowy wtopiona w szczyt zachodni korpusu. W elewacji południowej korpusu wyróżniają się cztery osie wyznaczone przez półkoliście zamknięte okna. Między parą środkowych okien umieszczony jest ostrołukowy portal wejściowy o profilu dwuwałkowym. Otwory okienne prezbiterium w uskokowych obramieniach, o wykroju ostrołukowym. Okna zakrystii niskie, zamknięte łukiem odcinkowym. Szczyt zakrystii trójkątny z uskokowym wypełnieniem pola tympanonu. Ściana wschodnia prezbiterium gładka z centralnie umieszczoną ostrołukową blendą obwiedzioną opaską. Podobna opaska obejmuje całą ścianę wschodnią wraz ze schodkowym szczytem, gdzie umieszczono niewielkie ostrołukowe doświetlenie więźby. Elewacja północna korpusu z jednym półkoliście zamkniętym otworem okiennym. Otwory okienne w prezbiterium analogiczne jak w elewacji południowej korpusu. Ściana zachodnia korpusu z portalem głównym w formie szerokiej, ostrołukowej wnęki. W górnej kondygnacji wieży smukłe ostrołukowe blendy, w wyższej partii z biforyjnym ażurem. Półszczyty zachodnie korpusu trójkątne z ostrołukowymi blendami. Dach nad korpusem dwuspadowy z ceramicznym pokryciem (esówka), podobnie przykryte prezbiterium i zakrystia. Wieża nakryta dachem namiotowym z dachówką mnich-mniszka. Wnętrze świątyni pierwotnie salowe, czteroprzęsłowe. Korpus wraz z prezbiterium nakryty płaskimi, pseudokasetonowymi sufitami na jednym poziomie. W zakrystii strop płaski, w kruchcie podwieżowej sklepienie kolebkowe. Łuk tęczy ostry, chór muzyczny przy ścianie zachodniej. Organy pozytywowe o zewnętrznej oprawie neoklasycystycznej i współczesnym, częściowo przebudowanym, wyposażeniu instrumentu, zbud. Wilhelm Sauer, Frankfurt n. Odrą, 1877 r. (op. 220). Instrument: traktura mechaniczna, wiatrownica mechaniczno-stożkowa, miech skrzynkowy 2-komorowy, 4 rejestry, jeden manuał. Wyposażenie kościoła w przewadze XVIII-wieczne: regencyjny ołtarz główny z około 1730 r. ze stipesem sarkofagowym i rzeźbami czterech aniołów oraz obrazem Matki Boskiej Bolesnej z polowy XIX w. Dwa obrazy z przedstawieniem NMP z XVIII w. oraz św. Rocha z polowy XIX w. Granitowa kropielnica, barokowy obraz NMP, XIX-wieczne przedstawienie malarskie św. Rocha, ludowy krucyfiks z XIX w. Cynowa lampa wieczna wykonana w XVIII w., puszka na komunikanty z przełomu XVII/XVIII w., dwie rokokowe latarnie procesyjne. Ponadto dzwon z 1571 r. Otoczenie kościoła zamyka kamienno-ceglane neogotyckie ogrodzenie z 1806 r.

Kościół w czasie II wojny światowej:

W okresie szczególnego nasilenia martyrologii ludności polskiej jesienią 1939 r. członkowie Selbstschutzu aresztowali proboszcza parafii Szczuka ks. Wincentego Góreckiego. Po kilkudniowym uwięzieniu w Brodnicy, 3 XI 1939 r. został przewieziony do miejsca odosobnienia w klasztorze Karmelitów w Oborach, skąd prawdopodobnie jeszcze w 1939 r. został zwolniony. Po aresztowaniu proboszcza gestapo skonfiskowało księgi parafialne: chrztów z lat 1755 do 1880, ślubów z 1755-1876 i pogrzebów z lat 1755-1876. Odzyskawszy wolność ks. Górecki ukrywał się, po czym powrócił do swej parafii i administrował nią do końca wojny. Zamieszkał na plebanii w Szczuce i zarządzał kościelnym majątkiem ziemskim o powierzchni około 93 ha. Stąd dojeżdżając pełnił posługę duszpasterską również w parafii Cielęta. Od stycznia 1941 r. do końca okupacji opiekował się również parafią Jastrzębie. W swych parafiach potajemnie organizował pomoc charytatywną dla ubogich, w tym wsparcie żywnościowe z dochodów uzyskiwanych w prowadzonym przez siebie majątku. Na terenie parafii Szczuka od października 1939 r. ukrywał się ks. Józef Wierzchowski, wikariusz parafii pw. Wniebowzięcia NMP w Chełmnie. Często zmieniał miejsce schronienia ze względu na rewizje, poszukiwania i obławy ze strony władz okupacyjnych. Przebywał między innymi u rodzeństwa w Łaszewie, w parafii Grążawy. W ostatnich miesiącach wojny pracował jako robotnik w gospodarstwie rolnym. W przetrwaniu okupacji pomagał mu ks. W. Górecki. Z zapisów w księgach parafii Szczuka wynika, że ks. Wierzchowski udzielał chrztu św. dzieciom. Mimo stałego zagrożenia niemal codziennie odprawiał msze św. W latach 1940-1944 w kościele parafialnym ochrzczono 226 dzieci. W księdze zarejestrowano 138 pogrzebów. Ich liczba była znacznie większa niż przed wojną. Z zapisów wynika że na cmentarzu w Szczuce grzebano zmarłych z parafii zarządzanych przez ks. W. Góreckiego. Zaginięcie księgi ślubów z lat 1938-1943 nie pozwala potwierdzić liczby tych sakramentów. W latach 1941-1942 w Szczuce hitlerowcy utworzyli oddział roboczy około 200 jeńców sowieckich (stale uzupełniany) zatrudnianych przy budowie lotniska. Nieludzkie warunki bytowania, znęcanie się nad więźniami, praca ponad siły były przyczyną dużej śmiertelności. W okresie tym zmarło kilkudziesięciu jeńców. Zbiorowa mogiła znajduje się w Brodnicy przy ul. Karbowskiej. W 1942 r. hitlerowcy zagrabili dwa dzwony z kościoła, z których jeden po wojnie odzyskano. W latach 1941-1944 Niemcy ze wsi Szczuka wysiedlili około 40 rodzin rolników przewidzianych do germanizacji. Na ich miejscu osiedlano osadników niemieckich, ewakuowanych z Besarabii i krajów nadbałtyckich. Miejscowi Niemcy (w 1939 r. było ich w parafii zaledwie 16) byli życzliwie nastawieni do Polaków. Ich sołtys w Szczuce często ostrzegał Polaków o tym, kto i kiedy ma być wysiedlony. Dzieła zniszczenia w zasobach kościoła parafialnego w Szczuce dokonali żołnierze sowieccy wiosną 1945 r. W wyniku grabieży zaginęły: monstrancja, kustodia, pięć kap, pięć ornatów, dwa dywany, 40 kg świec i cała bielizna kościelna.

Inne obiekty zabytkowe w parafii:

  • Drewniane chałupy z połowy XIX w. w Szczuce.
  • Dawny spichrz z początku XX w. w Igliczyźnie.
  • Pozostałosci zespołu dworsko-parkowego z końca XIX w. w Kozim Rogu.
  • Drewniane chałupy z połowy XIX w. w Szymkowie.